Gebrandschilderd glas is glas dat wordt beschilderd en bewerkt om een voorstelling te maken. Nadat het glas is beschilderd wordt het gebrand in een oven (600-700°). Gebrand glas wordt vervolgens gefixeerd met loodstrips. Het is een complex en tijdrovend proces waarvoor veel ervaring onontbeerlijk is.
Op de foto’s hiernaast is Piet Clijsen te zien tijdens het werk. Bijna alles wat hij maakte was groot, waardoor verhogingen zoals een steiger of trap onontbeerlijk waren.
Onderstaande uitleg is verzorgd door Peter Clijsen, jongste zoon én glazenier. Als zodanig heeft hij veel kennis van de typische manier van werken van Piet Clijsen, die om meerdere redenen uniek is. In diverse verhalen worden kenmerken beschreven. Feitelijk een warme aanbeveling om alles te lezen.
Gebrandschilderde ramen worden in een aantal stappen gemaakt.
Passend bij de opdracht wordt een tekening in kleur gemaakt, de ontwerpschets. Hiernaast staat een voorbeeld van een ontwerpschets voor een deel van de ramen in de St. Franciscus Kweekschool in Breda. Feitelijk is de ontwerpschets dus een verkleinde weergave van de voorstelling van het raam. De ontwerpschets wordt voorgelegd aan de opdrachtgever en na goedkeuring gebruikt voor het maken van de ramen. De ontwerpschetsen waren op zich al kunstwerken.
De voorstelling van de ontwerpschets wordt op ware grootte (de grootte van het uiteindelijke raam) op dik tekenpapier getekend, met inbegrip van alle loodlijnen, hun breedtes en het brandschilderwerk. Zo’n tekening noemt men een carton. In het RAT is een voorbeeld aanwezig van 7 meter lang.
Deze tekening wordt met een zacht potlood overgetrokken op kalkeerpapier (overtrekpapier) over de kern van de loodlijn op het carton. Hierdoor ontstaat op het overtrekpapier het geheel en de vormen van de stukken glas waaruit het raam bestaat.
Deze vormen worden genummerd en het geheel wordt afgedrukt en genummerd op mallenkarton De malvormen worden met een speciale schaar uitgeknipt; de schaar is dubbelbladig zodat de loodkern uitgespaard wordt
De malvormen worden tot slot gebruikt om overeenkomstige glasstukken te snijden. Uiteraard is overeenkomstig de ontwerpschets een keuze gemaakt voor de kleur van het glas waaruit de glastukken worden gesneden.
Noot 1: Grote voorraden van allerlei soorten glas in allerlei kleuren waren nodig om de juiste keuzes te kunnen maken. Dit vroeg niet alleen om veel opslagruimte maar ook hoge investeringen.
Noot 2: Tegenwoordig maken grote ateliers vaak gebruik van een door een computerprogramma gestuurde waterstraalsnijder die snel en precies en met minder breukrisico de glaasjes snijdt.
De glastukken worden beschilderd. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van oxydepoeder dat bij verhitting in het glas smelt. Eerst worden de contouren van de voorstelling opgebracht en gebrand. Daarna wordt met een platte kwast een dun laagje verf opgebracht over de hele afbeelding (grisailleren). Met een daskwast (kwast met echte dasharen) wordt de verflaag verdeeld. Tot slot wordt er getamponeerd, gekrast en wat al niet meer om het gewenste resultaat te bereiken. Piet Clijsen maakte veelvuldig gebruik van dit soort technieken om de tekeningen op glas te vervolmaken.
Het beschilderde glas wordt gebrand in een speciale glasoven (600-700°).
De gebrandschilderde stukken glas worden door middel van loodstrips aan elkaar bevestigd, zodat een paneel of raam ontstaat. Grote ramen bestaan uit meerdere panelen. Bij grote ramen, tot wel 9 meter hoog, wordt vaak lood gebruikt met daarin een staalstrip (staalkernlood), die een stevige constructie waarborgt. Afhankelijk van de grootte van de ramen en dus de kwetsbaarheid ervan worden ook vaak externe verstevigingen aangebracht, die dan in de vorm van bestaande lijnen worden gebogen en vast worden gesoldeerd
Voorbeelden van het eindresultaat zijn te zien op de foto’s van de ramen. Indrukwekkend, zo horen we van iedereen. Uiteraard zijn de ramen ‘in het echt’ nóg indrukwekkender.